Volksgezondheid is nu een Europese publieke zaak

Het virus dat de wereld in 2020 tot stilstand bracht, is nog lang niet uitgewoed. De acute, lichamelijke paniek is bezworen. Met de eerste vaccins lijkt het einde van de beproeving in zicht, hoewel de weg nog lang is. Zo plagen niet langer schrik en paniek de geesten, maar ongeduld en uitputting, weerspannigheid en chagrijn.

De ‘behavourial fatigue’ op grond waarvan Britse sociaal-wetenschappers in maart een harde lockdown ontraadden, bleef toen uit. Burgerzin en solidariteit, de arm van de wet alsook angst logenstraften de gedragsmodellen. Maar in het zicht van Kerst gooien we alsnog de kont tegen de kribbe.

Terwijl de Europese samenlevingen zich op de valreep grootfamiliale feestmaaltijden ontzeggen en opnieuw op slot gaan om helse ziekenhuistaferelen à la Wuhan, Madrid of Bergamo te vermijden, luidt de EU-leiding het jaar met opgeheven hoofd uit. De Covid-uitbraak leidde in maart en april tot felle woordenstrijd tussen Zuid en Noord, tot wantrouwen en missers, maar mobiliseerde ook onvoorziene krachten en bracht grote verschuivingen teweeg.

Bedreigde burgers, in Italië en Spanje voorop, riepen om bescherming van lijf en leden. Ziekte en gezondheid werden een publieke zaak. In de noodtoestand maakte de formele tegenwerping dat de EU nauwelijks over bevoegdheden voor volksgezondheid beschikt, geen enkele indruk. Dan zorg je maar dat het verandert.

Na het bittere en chaotische voorjaar beantwoordde de Europese politiek dit appel. Het kreeg gestalte in gezamenlijke medische voorraden (in oktober gingen de eerste beademingsapparaten naar een lidstaat in nood, Tsjechië), een begin van grenscoördinatie en in de ongekende financiële middelen van het coronaherstelfonds, die ook de euro een steviger grondslag geven.

Komend jaar zal draaien om het vaccin. Welke regering beschermt de volksgezondheid het beste? De staat die zijn burgers adequaat en snel vaccineert, trekt tevens zijn economie vlot, in plaats van tot Kerst 2021 in hele of halve lockdowns weg te kwijnen. Zo zal het vileine SARS-CoV-2 de kracht en zwakte van regeerstelsels wereldwijd ook komend jaar ongenadig blijven onthullen.

De Britse regering toonde haar vaccinale slagvaardigheid als ’s werelds snelste; op 8 december kreeg een 90-jarige Engelse prik nummer één. Een mooie zege in de internationale prestigestrijd.

Graag schreef Londen de voortvarendheid toe aan de Brexit-bevrijding uit het Brusselse regelkorset. Blijkens de kleine lettertjes laat de in het Verenigd Koninkrijk tot 31 december 2020 vigerende EU-regelgeving een versnelde procedure wel degelijk toe, op voorwaarde dat de (lid)staat de aansprakelijkheid voor falen op zich neemt, terwijl deze na de volledige procedure bij de fabrikant komt te liggen. Nederland en de andere EU-lidstaten gaven de voorkeur aan die voorzichtige variant; zij oogstten hoon, want ons geduld was op.

Eensgezind stelden de Europese regeringsleiders op hun laatste treffen de pandemische verlossing gecoördineerd bij hun burgers te willen brengen. Niemand wilde een herhaling van het ieder-voor-zich uit de ruwe mondmaskerslag dit voorjaar. Gelijktijdige vaccinuitlevering gegarandeerd, berichtte bondskanselier Merkel na afloop van de top – om ontspannen toe te voegen: „Maar of de eerste inenting op het uur af in de 27 lidstaten plaatsvindt, of de naald op dezelfde seconde prikt, dat weet ik niet.”

In Berlijn heersten ongeloof en ergernis dat Britse, Amerikaanse en Canadese burgers het nota bene in Duitsland ontwikkelde BioNTech-Pfizer-vaccin al eerder kregen. Het bracht een nieuw voorbeeld van de Duitse opmars in de Unie, die dit jaar op tal van fronten zichtbaar werd. Want na politieke druk van de Duitse minister van Volksgezondheid, Jens Spahn, kon het Europees Geneesmiddelenbureau ineens toch sneller een vaccinstempel zetten, en mocht Commissievoorzitter Ursula von der Leyen 27-29 december uitroepen tot „Europese vaccinatiedagen”. Nederland mist dit kerstfeestje en haalt als quasi-hekkensluiter zelfs Driekoningen niet.

De publieke opinie kijkt, vergelijkt en ziet dat het beter kan. Een verslaggever van Bild, nieuwsgierig of het in Amsterdam gevestigde medicijnagentschap zoals beloofd wel 24 uur per dag en 7 dagen per week werkte, noteerde vorige week verbolgen dat het licht er reeds om elf uur ’s avonds uitging – om niet voor zeven uur de volgende ochtend te ontbranden. Zelden zag men de meest technische regulering uit de EU-regelfabriek zo fel uitgelicht in de schijnwerpers van de democratische openbaarheid. Het houdt regeerders scherp.