Vernedering ligt op de loer voor Europa

‘Met zulke vrienden hebben we geen vijanden meer nodig.” Zoals vaker zette Raadsvoorzitter Donald Tusk de strategische kwetsbaarheid van Europa op scherp. Voor de EU-top van woensdag in Sofia plaatste de Pool de „wispelturige assertiviteit van de Amerikaanse regering” op één lijn met dreiging uit China en Rusland. Tusk bedankte Trump dat hij Europa van zijn illusies over onbaatzuchtige hulp had beroofd, en zei: „We worden een grote speler, of een speelbal: dat is het enige alternatief.”

De voorzitter van de kring zegt hardop wat veel regeringsleiders in stilte denken. Je voelt de stemming kantelen; de barsten tussen Amerikaanse en Europese belangen worden groter. Met een nakende handelsoorlog en de terugtrekking uit het nucleaire akkoord met Iran krijgt Trumps verkiezingsslogan zijn dreigende gestalte: America First. Zelfs premier Rutte, wiens strategisch kompas gericht is op zee en oceaan in het westen, erkende woensdag dat „de trans-Atlantische vriendschap tussen Amerika, Canada en Europa” minder vanzelf spreekt.

Met de botte terugtrekking uit het kernakkoord met Iran dwingt Washington Europa een onrechtmatig besluit te slikken dat indruist tegen onze economische en veiligheidsbelangen. Banenverlies gegarandeerd, oorlog in het Midden-Oosten voorstelbaar. Kunnen we ons verweren?

Terwijl Trumps vertrek uit het VN-klimaatakkoord, vorig jaar, niet belette dat de andere ondertekenaars – plus steden, bedrijven en organisaties in Amerika – zich aan de doelen van ‘Parijs’ houden, is de Irandeal door Trumps sabotage zwaar beschadigd, zo niet kapot. Amerika zal sancties opleggen aan alle buitenlandse bedrijven die over zes maanden nog zaken met Iran doen. Dus is dit een test voor de „soevereiniteit” van Europa. Die notie is bedacht door Macron en maakt nu opgang: is Europa in staat zijn belangen en waarden zelf te beschermen? Zoals Tusk cynisch zei: „Wie een helpende hand zoekt, vindt er een aan het einde van zijn arm.” Zelf doen dus.

Maar van grote woorden naar concrete tegenmaatregelen is een heel grote stap. Een vernedering ligt op de loer. Ja, Europa is – bij monde van Parijs, Berlijn en Londen, en EU-vertegenwoordiger Mogherini – druk in gesprek met Teheran om het akkoord overeind te houden. Ja, de Europese Commissie zoekt, gesteund door de regeringsleiders, naar allerlei manieren om Europese bedrijven te beschermen die aan Amerikaanse sancties zullen blootstaan.

Lees ook: EU-leiders halen fel uit naar Trump
Het zijn serieuze pogingen om Amerika’s extraterritoriale macht in te tomen. Maar te vrezen valt dat de zakelijke verhoudingen anders liggen. Amerika mept veel harder, de boetes zijn hoger, marktverlies in Amerika zal pijn doen. Bedrijven kiezen nu al eieren voor hun geld. Woensdag maakte Total bekend de activiteiten in Iran – exploratie van een gasveld voor de kust – te staken. Het Franse energiebedrijf wees erop dat Amerikaanse sancties kunnen leiden tot het verlies in dollar-financiering, met gevolgen voor „ruim 90 procent van Totals financieringsoperaties”, en voor Amerikaanse aandeelhouders die eenderde van Totals beleggers vormen.

Zo wordt in dit conflict zichtbaar hoezeer de VS Europa via de dollar in de tang heeft. Een Franse oud-minister bepleitte deze week internationale transacties in euro’s te doen. Juist Parijs ergert zich al decennia aan het Amerikaanse voordeel bij de dollar als internationale reservemunt; een „exorbitant privilege”, noemde Valéry Giscard d’Estaing het als minister van Financiën eens.

De euro is niet alleen betaalmiddel. Voor Parijs, aanjager van het project, stond die ene Europese munt ook steeds voor strategische zelfstandigheid. Dankzij Trump dringt nu overal, ook in Den Haag, door wat dit betekent.