Van Shakespeare naar Quentin Tarantino

Gefascineerd zien wij toeschouwers hoe de zaak-Khashoggi steeds nieuwe inkijkjes biedt in het theater van het Midden-Oosten. Akte één begon met een Vermist Lijk in Istanbul. Onzichtbaar, maar wel stof voor eindeloze geruchten, aanvankelijk vertolkt door anonieme bronnen en tweederangs figuren. Dramaturgisch werkt dat: ook veel Shakespeare-stukken beginnen met roddelende schildwachten of schoenlappers, die het publiek bijpraten en opwarmen. In akte twee betreden de hoofdrolspelers het toneel. In ons geval drie: de Sultan, de Sjeik en de Koopman. Oftewel: Erdogan, Mohammed bin Salman en Trump. Van de drie is de Turkse president de grote winnaar en gaat de Saoedische kroonprins hard onderuit, terwijl de Amerikaan – heel zeldzaam – de strijd om de publieksgunst verliest.

Eerst Erdogan en ‘MbS’. De Sultan speelde de troef van geluidsopnames van de moord geweldig uit. Hij bepaalt het tempo; stukje bij beetje informatie onthullend, steeds suggererend dat er meer is. Zo ensceneert hij een ware martelgang voor het Huis van Saoed en de jonge Sjeik. Dankzij die spanningsopbouw kon Erdogan deze week gloriëren in het Turkse parlement voor thuispubliek en wereldpers. Nog wel in de glansrol van media-beschermer; niet slecht voor de wereldrecordhouder journalisten-achter-tralies.

‘Mohammed Bone Saw’ – daar kon de bedenker van ‘Crooked Hillary’ niet tegenop
Wezenlijker is dat Erdogan zijn rivaal Saoedi-Arabië verzwakt.

Bij alle aandacht voor het conflict tussen sunnieten en shi’ieten verdwijnt uit beeld hoe de twee sunnieten, Riad en Ankara, botsen. Ze voeren een leiderschapsstrijd op zeker drie fronten. Allereerst symbolisch: het land van de Profeet en Mekka versus de glorie van het Ottomaanse Rijk. Ten tweede ideologisch: het Saoedische wahabisme, dat de autocratie steunt en gelovigen politieke macht ontzegt, versus de Moslimbroederschap, die politieke islam en democratisering voorstaat; behalve Erdogan was volgens The New York Times ook de vermoorde Khashoggi een tijd Moslimbroeder. En ten derde: geopolitiek: de Saoedi’s hebben een veiligheidsband met Israël tegenover Iran, terwijl Turkije zich opwerpt als kampioen van de Palestijnen; het land steunt tevens Iran en Qatar, plaaggeesten van Saoedi-Arabië. Door de Sjeik voor het oog van de wereld te kijk te zetten, zegt de Sultan dat hij geen doldrieste autocraat is, maar politiek leider van de soennieten.

En Trump in dit theater? Die moest een onthullende draai maken. Zijn instinct was de zaak weg te moffelen; te vertrouwen op het woord van zijn collega-leiders in Riad. Liever geen gedoe; te veel economische en strategische belangen op het spel. Het doorzagen van een dissident door een bevriend staatshoofd is niet zijn probleem. Maar Trump kon de binnenlandse kritiek niet de baas. Die zwol aan vanwege Khassoggi’s vele vrienden onder Washingtonse mediafiguren.

Toch verklaart dat niet alles, want Trump had de pers weer eens als fake-news-elite kunnen wegzetten. Maar ditmaal vloerde het beeld van de zaak hem. Te luguber. De uit Riad meegevlogen autopsie-arts, die het lijk in stukken zaagde. De dubbelganger, die de Turkse veiligheidsdiensten om de tuin moest leiden – dit was Quentin Tarantino; bloederig en bizar. Op sociale media kreeg MbS de bijnaam ‘Mohammed Bone Saw’ – daar kon de bedenker van ‘Crooked Hillary’ niet tegenop. Met Trumps tweet „slechtste cover-up operatie ooit” was het pleit beslecht. Let wel, geen moreel maar een dramaturgisch oordeel: slechte performance.

Slechts eenmaal moest Trump opzichtiger achteruit: toen zijn regering aan de Mexicaanse grens kinderen van hun ouders scheidde. Dat decreet werd doorkruist door de krachten van de moederliefde, van Melania en Ivanka incluis. ‘Madonna met Kind’ was het oerbeeld waarop de president toen stukliep. Nu weten we dat zijn narratieve genie het ook aflegt tegen een horrorfilm.