Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Succes stijgt Macron naar het hoofd

NRC Handelsblad
October 5th, 2018

Binnen één week raakten zowel bondskanselier Merkel als president Macron ernstig verzwakt. Twee zwaargewichten uit hun inner circle vertrokken. In Berlijn werd CDU-fractieleider Volker Kauder, Merkels man in de Bondsdag, volkomen onverwacht weggestemd door de eigen troepen. In Parijs drukte minister van Binnenlandse Zaken Gérard Collomb, nummer twee van de regering, zelf zijn ontslag door, tegen de zin van de president. De leiders stonden erbij en keken ernaar. Met dit gezagsverlies zullen Merkel en Macron minder voor elkaar krijgen, thuis en in Europa.

De snelheid van zijn val moet de Fransman aan het denken zetten. Hij had alles mee: de jeugd, de intelligentie, de moderniteit. Hervormen en de politiek vernieuwen zou hij, Frankrijk weer doen stralen in Europa en de wereld. Zijn dubbele machtsgreep in het voorjaar van 2017 – eerst het presidentiële paleis veroverd, daarna een parlementaire meerderheid – was even geniaal als miraculeus. Met zijn succes logenstrafte Macron echter zoveel sceptici dat nu exact gebeurt waartegen het Franse stelsel geen verweer heeft: het stijgt hem naar het hoofd, hij wil alles zelf doen en duldt geen tegenspraak. De ‘affaire-Benalla’ deze zomer, rond een zich misdragende presidentiële lijfwacht, was voor velen de druppel: bij tijdig ingrijpen had Macron de pr-schade kunnen beperken, maar hij achtte zijn entourage boven de wet en liet de zaak voortslepen, met kelderende populariteitscijfers tot gevolg.

Een ‘Jupiter’ wilde Macron zijn, de verticaliteit van het Franse regeergezag herstellen. Het was een doordachte breuk met zijn tamme voorganger Hollande (2012-2017), die aantrad als ‘normale president’ maar door privéschandalen en besluiteloosheid het respect van de bevolking kwijtspeelde, en de hyperactieve Sarkozy (2007-2012). De val is des te harder, te meer daar Macron zich wel overal mee bemoeit en op alle terreinen het woord voert. Ministers voelen zich overbodig. Ook daarom keert minister Collomb liever terug naar zijn bastion Lyon, nadat eind augustus al een ander zwaargewicht ontslag nam: milieuminister Hulot. Gebrek aan ervaring doet zich voelen; Macron leert snel en excelleert in een kleine omgeving, maar leidde nooit een ministerie, bedrijf of stad. Wie alles alleen doet, krijgt uiteindelijk weinig voor elkaar.

Kan de president het tij nog keren? In principe wel: de rechtstreekse verkiezing geeft hem een stevige machtsbasis en vijf jaar de tijd, tot 2022. Aan talent en intelligentie geen gebrek. Maar Macron moet zijn stijl van leiderschap wijzigen, de kracht van geduld en bescheidenheid erkennen, zijn ijdelheid intomen en tegenspraak inbouwen. En liever inzetten op twee of drie sleutelvormingen dan plan na plan te lanceren.

Van Merkel kan de jonge Fransman veel leren. Zeker: haar machtsverlies is onmiskenbaar en het Duitse stelsel, gehecht aan stabiliteit, beweegt zenuwachtig naar het einde van een tijdperk dat in 2005 begon (maar ook nog drie jaar kan duren). Maar Merkel voelt haar feilen zelf aan. Neem de verbijsterende recente episode rond chef-veiligheidsdienst Maassen. Hij werd ondanks het bagatelliseren van de extreem-rechtse hetze tegen migranten in Chemnitz niet ontslagen maar aanvankelijk intern bevorderd. Nadien zei de bondskanselier: „Ik heb mij te zeer met de functionaliteit van het ministerie van Binnenlandse Zaken beziggehouden en te weinig gedacht aan wat de mensen terecht beweegt.” De functionaliteit van de macht boven contact met de kiezers – een pijnlijke constatering. Toch pleiten twee dingen voor Merkel, ook in vergelijking met Macron. Het overkomt haar pas na tien, dertien jaar in het ambt. En ze erkent het zelf.