Slechte verliezers in Den Haag en Brussel

Haalt kandidaat-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, door EU-leiders vorige week als konijn uit de hoge hoed getoverd, dinsdag een meerderheid in het Europees Parlement? Christen-democraten en liberalen steunen haar, maar de groenen zijn niet overtuigd en de sociaal-democraten – pissig dat hun voorman Frans Timmermans het niet haalde – verdeeld. Zelfs met stemmen van de rechterflank zal het voor ‘VDL’ spannend worden. Is het EP bereid de eerste vrouwelijke Commissievoorzitter af te stemmen en een crisis te riskeren? Wat denken de tegenstemmers precies te winnen?

Sociaal-democratische tegenstanders van de deal, die ook hun partij drie topfuncties opleverde, hebben twee motieven: de christen-democraat Von der Leyen heeft geen publieke campagne gevoerd en haar programma is (nog) niet goed. Het eerste is waar, maar kan zij niet helpen. De beide EU-wijde lijsttrekkers Manfred Weber en Timmermans haalden geen meerderheid onder regeringsleiders. Met de voordracht van ‘VDL’, een ervaren kandidaat van de grootste partij (EVP), voldoen die aan het EU-verdrag: rekening houden met de verkiezingsuitslag.

Wat doen de PvdA’ers? In de deal krijgt hun man Timmermans de tweede plek in de nieuwe Commissie: premier Rutte vocht er hard voor. Dat dwingt delegatieleider Agnes Jongerius en collega’s tot een stem voor Von der Leyen. Hun tegenstem leidt tot gezagsverlies voor Timmermans – de rest van de EU zou concluderen dat hij zijn troepen niet in bedwang heeft of de deal niet steunt. Allebei niet goed. Veel beter is het een inhoudelijke prijs af te dwingen voor een voorstem.

Slechte verliezers zitten ook in Den Haag. Achter de schermen haalden diplomaten hard uit naar de Hongaarse premier Orbán en zijn Poolse, Slowaakse en Tsjechische collega’s: zij zouden Timmermans’ kandidatuur hebben afgeschoten omdat hij hen op de huid zat inzake de rechtsstaat. Een oordeel dat niet van rancune is gespeend. Weerstand van het Visegrad-kwartet was ingecalculeerd. Onze man liep het voorzitterschap mis omdat de conservatieve premiers van andere kleine lidstaten (Ierland, Letland, Kroatië, Bulgarije) in opstand kwamen tegen de deal die hun chef Merkel had uitgedokterd met liberale leiders Macron en Rutte en de socialist Sánchez. Bovendien hebben landen het recht tegen een kandidaat te stemmen én staat het hun vrij de grond te kiezen waarop. Ook Nederland heeft soms eigen motieven om iemand af te wijzen. Dan moet je je verlies nemen, niet in morele verontwaardiging blijven hangen en het volgende keer beter doen.

Nuchter bezien valt de banencarrousel voor Nederland prima uit. In de EU lopen de belangrijkste breuklijnen vandaag tussen West- en Oost-Europa, op thema’s als rechtsstaat, verzorgingsstaat en asiel, en de omgang met de VS, Rusland of China. De invloedrijkste posten gaan naar kandidaten uit Noordwest-Europa: een beoogd Commissiedriemanschap voor Duitsland, Nederland en Denemarken (Von der Leyen, Timmermans, Vestager), de ECB voor Frankrijk (Lagarde), de Europese Raad naar België (Michel). Twee troostprijzen voor Zuid-Europa: de buitenlandminister voor Spanje (Borrel) en een half Parlementsvoorzitterschap voor Italië (Sassoli).

Oost-Europa bleef met lege handen achter. Deze landen hadden geen kandidaten of schoten ze zelf af. Vandaar dat Orbán c.s. als schamele overwinning enkel te vieren hadden dat hun boeman Timmermans het niet haalde.

Gezien de Oost-West-spanningen viel er ook iets voor te zeggen wél een leider uit deze regio te benoemen. Dat maakt hen zichtbaar medeverantwoordelijk voor een gedeelde Europese koers. Wie weet sneuvelt Von der Leyen en eindigen we met een Kroatische of Bulgaarse conservatief als Commissie-chef. Eens zien wie dan tevreden is.