Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Pappen en nathouden zal Macron niet helpen

NRC Handelsblad
December 7th, 2018

Zaterdag spant het erom voor Emmanuel Macron. De ‘gele hesjes’ maken zich op voor een nieuwe protestronde tegen dieselaccijns en koopkrachtverlies; ‘Akte IV’ noemen ze het met gevoel voor suspense. De concessies van Macron en premier Philippe deze week hielpen niet; ze voedden de volharding van de beweging: „Dit waren kruimels, nu graag de hele baguette.”

De actiebereidheid slaat over op boeren, truckers, studenten en scholieren. Amechtig zoekt de regering een uitweg. Voor dit weekeinde wordt meer geweld in Parijs gevreesd dan vorige week – toch al de ergste rellen in het hart van de hoofdstad sinds mei 1968, met afgebrande auto’s, geplunderde winkels en als genadeslag de bekladde en beschadigde Arc de Triomphe. Republikeinse heiligschennis. Niet langer is indammen van populariteitsverlies de inzet, maar het behoud van het gezag van de president en dus van de Franse staat.

In oktober 2017 zei Macron tegen The Guardian: „Ik geloof dat ons land op de rand van de afgrond staat, ik geloof zelfs dat het erin dreigt te vallen. Als we niet op zo’n tragisch moment van onze geschiedenis waren, zou ik niet zijn gekozen. Ik ben niet gemaakt om te regeren in kalme tijden. Mijn voorganger wel, maar ik ben gemaakt voor de storm.”

Een sterke intuïtie, maar ook overmoedig: de jonge president kampt nu met een storm die hij zélf opriep. Zo wordt hij een tragische held, door de goden gestraft voor zijn hybris.

Ondanks het geweld behouden de gele hesjes vooralsnog steun van driekwart van de bevolking. Kennelijk spreekt de beweging een diffuus maar breed gevoeld ongenoegen over oneerlijkheid aan; Macron riep het zelf op. Hij begon zijn broodnodige, per stembus gelegitimeerde liberale hervormingsagenda met „cadeaus voor de rijken”, zoals afschaffing van de vermogensbelasting, verlaging van werkgeverslasten en één tarief voor successierechten. Stuk voor stuk wellicht uit te leggen (zo mikte hij met de afgeschafte fortuinbelasting op terugkeer naar Frankrijk van ondernemingslustige ‘belastingvluchtelingen’), maar allemaal samen niet.

Om het overheidstekort niet verder te doen oplopen moesten bovendien andere belastingen omhoog en sociale uitgaven omlaag – hetgeen de zwakkere groepen trof. Het helpt niet dat Macron eens Rothschild-bankier was en zijn vrouw Brigitte een goede smaak heeft. In een land dat de politiek liefst in termen van de Revolutie van 1789 ziet, is zij prompt de wereldvreemde Marie-Antoinette, klaar voor het schavot.

Maar is de president zelf dan Lodewijk XVI? Laten we het verhaal instappen voor de beroemde Bastillebestorming van 14 juli 1789, en wel in januari. De koning wist het niet meer: hij was blut, de bevolking leed honger, zijn ministers hadden geen ideeën. Ten einde raad vroeg de vorst zijn onderdanen: „Wat vindt u er zelf van?” Onverwacht klommen 60.000 mensen uit vele steden en dorpen in de pen: „Te veel belastingen, Sire, en voor dingen die we niet gebruiken.” Deze Cahiers de Doléances vormden de opmaat naar de politieke omwentelingen later dat jaar. De gele hesjes – zei socioloog Bruno Latour kortgeleden – zijn exact dat: volkse hartekreet én sociologische getuigenis van de toestand van het land. De bevolking die gewoon zegt wat ze nodig heeft – zonder het eindeloze identiteitspolitieke gesteggel over wie we zijn: ook wel eens prettig.

Terugdeinzen, afkopen en schipperen zullen Macron in de aanzwellende storm niet helpen. Maar autoritair doordrukken – zoals hij met eerdere hervormingen deed – gaat ook niet meer. Hij moet perspectief bieden en koers wijzigen met maatregelen die zichtbaar het hele land ten goede komen, om niet eenzaam in het Élyséepaleis te eindigen.