Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Nu snoeien op defensie fnuikt Europese ambities

NRC Handelsblad
March 10th, 2021

Het interview leest alsof het gisteren werd afgenomen. „Verbijsterend”, noemde Ad Geelhoed, als secretaris-generaal van Algemene Zaken (1997-2000) de vertrouweling van premier Wim Kok, de afwezigheid van het thema Europa in de verkiezingscampagne van 2006. Het was de stembusgang die Rutte voor het eerst als (verliezend) lijsttrekker op het toneel bracht en uitliep op het kabinet Balkenende-Bos. Een jaar tevoren hadden de Nederlandse kiezers een klap aan Den Haag uitgedeeld in het Europese grondwetsreferendum en durfde de politiek het onderwerp niet meer aan te raken.

Geelhoed sprak met NRC Handelsblad vanwege zijn afscheid als advocaat-generaal bij het Europese Hof in Luxemburg (2000-2006). Niet zeuren, vond hij: „Je kunt niet een ontwikkelingslijn van meer dan vijftig jaar wegdefiniëren omdat je kiezers je een keer een blauw oog hebben bezorgd. Linksom of rechtsom, wij zijn deel van de Europese context.”

En toen volgde de memorabele uitsmijter: „Europa is langzamerhand doorgedrongen tot het hart van de nationale staat en daar kan een verantwoordelijk politicus niet omheen. Zelfs niet als hij tegen Europese integratie is, er verder over wil zwijgen en hoopt dat het lelijke beest niet meer uit het gras komt. Want dat lelijke beest zit allang niet meer alleen buiten in het gras, het zit in de woonkamer.”

Veel dichterbij dan de woonkamer uit 2006 kon het lelijke beest van Geelhoed niet komen. Gegroeid is het nog wel. De continentale crises rond euro, buitengrenzen en Brexit vanaf 2010 maakten zonneklaar dat Nederlandse werkgelegenheid of veiligheid staan of vallen met die in de EU als geheel. Toch blijft de spagaat in het binnenlandse debat groot. Premier Rutte houdt nu wel staatsmannelijke Europa-redes in Straatsburg, Berlijn en Zürich, maar in Den Haag of Amsterdam hoedt hij zich ervoor.

Waar blijft in deze campagne het debat over Europa? Verwijzend naar het feit dat Nederland zijn welvaart bovengemiddeld verdient dankzij de Europese markt en de euro schreef hoogleraar politieke economie Catherine de Vries (Bocconi, Milaan) in het Financieele Dagblad: „We kunnen geen discussie hebben over hoe we geld willen uitgeven, zonder oog te hebben voor hoe we ons geld verdienen.”

Om lijsttrekkers en partijen te prikkelen ontstond op Twitter de hashtag #EUOlifant. Het lelijke beest van Geelhoed in modern sociale-media-jasje. Want bij het besmuikt wegkijken van de EU veranderde één ding wel: het activistische publiek kan nu ludiek trollen.

De ambitie van de partijen op buitenlands gebied valt ook af te lezen uit hun ontwerpbegrotingen, zoals doorgerekend door het Centraal Planbureau. Dat geldt niet voor ‘Europa’ (de EU-begroting voor 2021-2027 is net vorig jaar uitonderhandeld) maar wel voor defensie en ontwikkelingssamenwerking. Clingendael-onderzoeker Rem Korteweg zette de betreffende cijfers uit de CPB-analyses handzaam op Twitter bijeen.

Twee zaken treffen in het bijzonder. Ten eerste zet de VVD als enige grote partij het mes in ontwikkelingssamenwerking: 1,6 miljard wil Rutte bezuinigingen. De rechtsliberalen aarzelen niet ambassades te sluiten die zich vooral met ontwikkelingshulp bezighouden. Hun programma betitelt zulke Nederlandse diplomatieke posten op andere continenten als „pinautomaat voor het gastland”. Ik dacht even dat ik bij een PVV-folder was aanbeland. Voor de andere partijen met tien of meer zetels mag er wel extra geld naar internationale samenwerking, van een beetje (CDA: 0,1 miljard) tot best veel (GroenLinks: 2,0 miljard).

Het omgekeerde beeld inzake defensie: GroenLinks en de SP willen fors bezuinigen (1,3 respectievelijk 1,5 miljard), terwijl de VVD het meeste extra wil investeren (3,0 miljard). Geen verrassing, maar toch pijnlijk voor de zich als pro-Europees afficherende partij van Jesse Klaver. Snoeien op defensie schendt immers niet alleen NAVO-afspraken maar fnuikt ook Europese ambities van strategische autonomie en betekent de facto ‘free-riden’ op kosten van de Verenigde Staten.

Wie ambitie op beide buitenlandpolitieke fronten zoekt – de soft power van hulp én de hard power van strijdkrachten – is op papier het beste uit bij de PvdA, D66, het CDA of de ChristenUnie.

Wie de woordvoerders van de partijen hier nog vóór de stembusgang over wil zien en horen, kan terecht bij het Clingendael Buitenlanddebat, donderdagavond live op YouTube. Een buitenlanddebat tussen de lijsttrekkers komt er niet voor de campagne van de Kamerverkiezingen van 2025. Dan zal de onveiligheid in de wereld zijn toegenomen, de migratiedruk vanuit Afrika zijn gestegen en de Europese olifant in de woonkamer weer wat dikker geworden zijn.