Merkels gezag met de tijd aan haar kant

Meteen op de eerste vraag die Angela Merkel zondag kreeg in het tv-debat met haar uitdager Martin Schulz gaf ze een portret van haar leiderschap. „Zijn er niet op alle thema’s twéé Merkels”, hield een interviewer haar voor, „die van het klimaat en die van de auto, die van het vluchtelingenwelkom en die van dichte grenzen?” Merkel: „Zo zie ik de tegenstellingen niet; de uitdagingen zijn telkens nieuw, mijn partij wil daarin maat en midden houden.”

De bondskanselier plaatst zich middenin het politieke spel, niet erboven. Ze heeft geen grote visies op de toekomst; ze neemt de „uitdagingen” – ze schuwt dit versleten woord niet – die op haar land en Europa afkomen, aan en zet didactisch voors en tegens uiteen. Ze wil de zich voordoende gebeurtenissen stap voor stap opvangen, inbedden, stabiliteit waarborgen. Het gat dat ze met haar keuzes op rechts laat vallen – waardoor anti-euro- en anti-migrantenpartij AfD ditmaal in de Bondsdag komt – neemt ze op de koop toe, omdat je grondprincipes moet verdedigen.

Na twaalf jaar in het centrum van de Duitse en Europese politiek leunt ze op ervaring. Haar uitdager Schulz straalt uit: „Ik wil de toekomst.” Merkel zegt: „Ik kan de toekomst.” Zij spreekt vanuit de macht. De SPD-man komt er niet tussen en zit – net als in onze verkiezingscampagne afgelopen maart Lodewijk Asscher tegenover Mark Rutte – klem tussen de rollen van coalitiepartner en uitdager.

Merkels voorzichtigheid bevalt de aan voorspelbaarheid gehechte Duitse kiezers, maar dient ook haar politieke levensduur. Weinig beloven, geen fouten maken, niet je eigen nederlaag organiseren. Met haar sobere levensstijl en een tweede huwelijk waar journalisten niets meer in te vissen vinden, is ze immuun voor het soort schandalen dat menig machtsman de das om doet – seks en geld. Het gaat goed met Duitsland, economisch en politiek; waarom zouden de Duitsers voor verandering stemmen?

Het is treffend hoezeer Duitse bondskanseliers de tijd aan hun kant weten. De ambtsduur versterkt hun persoonlijke en politieke gezag in de ogen van het publiek. Konrad Adenauer regeerde vanaf 1949 veertien jaar; met de fameuze slogan Keine Experimente! won hij op zijn 81ste nog een verkiezing. Recenter kozen de Duitsers voor acht jaar Helmut Schmidt (1974-’82), toen liefst zestien jaar Helmut Kohl en acht jaar Gerhard Schröder; bij Merkel staat de teller nu op twaalf. Duitse regeringen zijn coalities, dus zijn hun leiders centrumgericht. Anders dan de persoonlijk machtige Britse Prime Ministers, die in het Britse stelsel – in de kern een frontaal tweepartijenstelsel – sterker blootstaan aan de slingerbeweging tussen regering en oppositie. Anders ook dan Franse presidenten, van wie de kiezers geen temperende middenpositie verlangen, maar daadkracht en een heldenrol waarin de Franse natie zich kan spiegelen; als acteurs kunnen zij worden bejubeld maar ook afgedankt – zoals presidenten Nicolas Sarkozy (opgebrand) en François Hollande (tekortgeschoten) na één termijn overkwam.

Met al haar prudentie doet ook Mutti Merkel soms bruuske zetten. In haar tweede termijn was het de plotse uitstap uit kernenergie, na de Fukushima-ramp van 2011, en in de derde de grensopening voor Syrische vluchtelingen, zomer 2015. Voldongen feiten met enorme impact op de Duitse samenleving en grote gevolgen voor Europese partners en buren. Misschien toeval, maar in beide gevallen nam zij die gok halverwege haar termijn – dus met genoeg tijd tot de volgende stembusgang om zo nodig bij te sturen. Welke verrassing brengt Merkel ons in 2019?