Meedogenloos modern in Saoedi-Arabië

Werkelijk iedereen sprak hij op zijn Amerikaanse rondreis, kroonprins Mohammed bin Salman. De sterke man van Saoedi-Arabië toerde in maart en april drie weken rond – van Washington en Wall Street tot Hollywood en Silicon Valley. Overal etaleerde ‘MbS’ (32) energie, ambitie en hervormingsdrang.

Op het Witte Huis lunchte hij met Trump, die tevreden voor 100 miljard dollar wapenverkoop aan de Saoedi’s kon melden. De prins trof er zijn vriend Jared Kushner, generatiegenoot en als lid van de Trump-familie ook een soort prins. Toen volgden kriskras door het land diners, gesprekken en fotomomenten met beroemdheden als tv-fenomeen Oprah Winfrey, oud-burgemeester Bloomberg, mediamagnaat Rupert Murdoch, Microsoftman Bill Gates en Virgin-oprichter Richard Branson; Apple, Google en Lockheed ontbraken evenmin. De prins bezocht zelfs een interreligieuze dialoog in New York. (De twee joodse aanwezigen werden wel op de Engelstalige communiqués vermeld, maar niet op die voor de Arabische thuismarkt: die kan zoveel vernieuwing volgens de machthebbers kennelijk niet aan.)

MbS wil zijn land minder afhankelijk van olie maken, zoekt dus buitenlandse investeerders en technologie. Tegelijk was de trip een pr-offensief met als boodschap: Ik ga Saoedi-Arabië moderniseren. De Amerikanen willen het graag geloven.

Is het hem menens met de vernieuwing? De kroonprins zoekt steun bij de jeugd van zijn land tegen de traditionele, heersende families. Hij begon met het terugdringen van de segregatie van vrouwen, bijvoorbeeld met gemengde bioscopen en het recht voor vrouwen om auto te rijden. Hij beknotte de macht van de religieuze politie en bepleit een „gematigde islam”. Bin Salman schijnt geen man die – naar het beroemde woord uit Lampedusa’s Tijgerkat – „alles wil veranderen opdat alles hetzelfde kan blijven”; als hij slaagt in Saoedi-Arabië, is het Midden-Oosten voorgoed veranderd.

Toch twijfelen veel westerse commentaren aan zijn bedoelingen. Sommige suggereren dat de sociaal-godsdienstige modernisering voor de sier is, om Apple of Starbucks naar Riyad te halen. Ook storen zijn onbesuisde buitenlandse politiek (de oorlog tegen de Houthi-rebellen Jemen) en zijn hardhandige aanpak van binnenlandse tegenstand (vorig jaar zette hij een flink deel van de elite eerste klas gevangen in het lokale Ritz Hotel).

Deze dictatoriale trekken hangen juist samen met zijn moderniseringswens. Kan het gezag van een verstarde familieoligarchie anders worden gebroken dan door een sterke man? In historisch perspectief doet Mohammed bin Salman me denken aan een Kemal Atatürk of tsaar Peter de Grote, meedogenloze moderniseerders van hun land – die de macht van de clerus terugdrongen en westerse gebruiken invoerden. Net als Bin Salman nu in de VS, keek ook prins Piotr destijds rond in het Westen, met een maandenlang verblijf op een Hollandse scheepswerf (dit was 1697, toen wij nog het toppunt van technologie in huis hadden).

Voor Nederland en Europa is van belang: hoe ontwikkelt zich onder Bin Salman de krachtmeting met Iran, de andere regionale grootmacht? Hoeveel oorlogen in de regio komen daar uit voort? Tegen The Atlantic zei de kroonprins deze week: Israël heeft recht op een eigen staat naast de Palestijnen, iets wat geen Arabische leider ooit zei – een daad van verzoening of opening van een nieuw front tegen Iran? En ook: wat gaat de prins doen aan de export van het radicale wahabisme naar Europese moskeeën? In hetzelfde interview zegt de prins dat „sommige Saoedi’s” extremisme financieren, maar dat dit tegen de wet is. Mocht de prins nog eens een toer in onze contreien maken, laten Britse, Franse, Duitse en andere Europese leiders hem daarop aanspreken.