Macron zei Merkel na: neem lot in eigen hand

Veel commentaren op de Duitse Bondsdagverkiezingen focussen op de beperkte Europese speelruimte voor Angela Merkel. Dit is terecht wat betreft de plannen voor hervorming van de eurozone. De sociaaldemocratische SPD – meer genegen de Fransen op dit vlak tegemoet te komen – kiest de oppositierol. Dus moet Merkels CDU/CSU een coalitie vormen met de Groenen en de liberale FDP. De liberalen eisen het machtige ministerie van Financiën op en lieten al weten: „Met ons geen eurozonebegroting”. Opluchting in Den Haag; net als de Duitse liberalen vreest Nederland in nieuwe geldpotjes of risicodeling de kiem van ongewenste geldtransfers van Noord- naar Zuid-Europa. Kan Rutte-III dus schuilen achter een Duits Nein?

Dat is niet het hele verhaal. Op andere fronten is de vermeend eurosceptische FDP wel voor vergaande integratie. Zo is de partij voorstander van een Europees leger (net als CDU en Groenen), iets wat voor zusterpartij VVD en de rest van de Nederlandse politiek onbespreekbaar is. Dit maakt Duitsland vragende partij in Europa op het vlak van defensie en veiligheid. En juist daar heeft Frankrijk – kernmacht, lid van de VN-Veiligheidsraad, beschikkend over een sterke diplomatie en met de Britten veruit het beste Europese leger – iets te bieden.

In zijn grote Europese rede aan de Sorbonne moest Emmanuel Macron dinsdag zijn plannen voor de eurozone dus omzwachtelen en inslikken, om Merkels coalitiebouw niet nodeloos te belasten. Daarentegen bracht de Franse president een spervuur van Europese plannen op veiligheidsterrein: een gezamenlijke militaire interventiemacht, een defensiebegroting, werk aan gedeelde ‘strategische cultuur’, uitwisseling van personeel tussen nationale legers, een Europees Hof voor terroristen, Europese interventieteams in geval van natuurrampen, grenswachten, en meer. Het was te veel ineens en weinig concreet, maar wel een blijk van politieke wil en initiatief. Angela Merkel waardeert dit. Zij sprak eind mei de befaamde woorden dat met Trump in het Witte Huis en de instabiliteit aan onze oost- en zuidgrenzen „wij Europeanen” ons lot in eigen handen moeten nemen. Macron zegt het haar na. Naar de vorm zoekt men nog, maar er is beweging.

Het kan zijn weerslag krijgen op het gesprek over de eurozone. Grote doorbraken in de naoorlogse Duits-Franse relatie zagen vaak een uitruil van monetaire en buitenlandspolitieke belangen. Denk aan de val van de Berlijnse Muur in 1989: kort erna steunden de Fransen de Duitse eenwording en stemde West-Duitsland in met de door Parijs gewenste muntuniegesprekken (afgerond in 1991 in Maastricht). Eenzelfde dynamiek was er in 1969, toen bondskanselier Brandt Duitse binnenlandse argwaan over Europese monetaire samenwerking terzijde schoof om zijn westerburen gerust te stellen over zijn Ostpolitik. Conclusie, ook anno 2017: als de Fransen hun troefkaart van veiligheidsleverancier spelen, klinkt het Duitse monetaire nein prompt veel minder hard.

Van Nederland wordt in dit debat een actieve rol verwacht. Ook in Parijs. Tussen de regels klinkt bij Macron een visie op een Europa in drie ringen. Een buitenring van markt en recht voor alle EU-lidstaten (en wellicht de Britten). Een middenring van de eurozone. En een binnenring van pioniers die op deelterreinen vooruit gaan – Macron noemt stichters Frankrijk, Duitsland, Italië en Benelux, plus Spanje en Portugal. Als terughoudendste van dit octet heeft de Nederlandse stem veel gewicht. Kan premier Rutte ditmaal zeggen: niet precies genoeg, maar ik waardeer het initiatief en de richting, we gaan ernaar kijken? Een top in Tallinn, vrijdag, biedt een eerste gelegenheid.