Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Johnson betaalt een prijs voor steun VS

NRC Handelsblad
August 23rd, 2019

In zijn eerste maand in het ambt sprak de Britse premier Johnson al tienmaal met zijn geestverwant president Trump, terwijl hij tot deze week nauwelijks meer dan beleefdheidsgesprekjes met Europese leiders wisselde. Laat ze maar naar ons toekomen, kreeg Johnson van zijn Brexit-adviseurs te horen.

Dat viel niet vol te houden. Voor zijn eerste buitenlandbezoek ging de Brit woensdag naar Angela Merkel in Berlijn, de dag erna bezocht hij Emmanuel Macron in Parijs. Het vervelende Brussel mijdt hij voorlopig, al spreekt hij zondag EU-voorzitter Donald Tusk tijdens de G7-top in Biarritz. Die top wordt balanceren voor Johnson. Behalve Merkel, Macron, Tusk en de demissionaire Italiaan Conte zijn ook Trump en de premiers van Canada en Japan van de partij. Wordt deze G7 net als vorig jaar één tegen zes, met nationalist Trump tegen het multilaterale soepie, of schaart Brexit-Boris zich aan de zijde van ‘We-Will-Build-This-Wall’ Donald en wordt het twee tegen vijf?

„Wir schaffen das”, zo greep Johnson na afloop in Berlijn de door Merkel geboden opening aan om binnen 30 dagen een alternatief voor de Ierse backstop te vinden. De dag erna herhaalde Macron de 30-dagen-deadline. De Europeanen zien hoe de Britse regering onverminderd op No Deal afkoerst, maar willen niet bij voorbaat de schuld voor de brokken krijgen. Kom dus maar met ideeën, jongen.

De situatie drijft het Verenigd Koninkrijk richting Washington. Trumps veiligheidsadviseur John Bolton bezocht vorige week Londen. Premier Johnson ontving hem met alle egards, niet als presidentieel gezant maar vrijwel als gelijke. De choreografie toont de nieuwe verhoudingen. Bolton namens het Witte Huis: „Wij zien een succesvolle Brexit zonder meer als in ons belang.” Het Britse vertrek verzwakt de EU en helpt Amerikaanse verdeel- en heerspolitiek. Aan de Britse minister Sajid Javid beloofde Bolton na het Britse vertrek een snelle US-UK handelsdeal, tenminste op deelterreinen.

In ruil verwacht Washington Britse steun tegen China (Huawei), tegen Iran, in het Midden-Oosten en op klimaatgebied – allemaal onderwerpen waar Londen tijdens May nog zij aan zij met Parijs, Berlijn, Brussel en Den Haag stond. (Overigens kan Bolton zo’n deal niet beloven en lieten de Democraten in het Congres al weten Ierland en dus de EU te steunen.)

Is dit wat de Britten willen? Macron dacht van niet. „Ik denk niet dat het de wil van het Britse volk is junior partner van de VS te zijn.” De Fransman sprak van „vazallenplicht” jegens de VS, het tegendeel van de soevereiniteit die de Brexiteers nastreven. Ook een Britse ex-topambtenaar drukt zich zo uit: „Trump is heel transactioneel. Hij kent geen sentimentaliteit. We betalen een prijs en die prijs is vassalage.”

Wat zijn Londens alternatieven? Europa en Amerika zijn de twee pijlers onder het Britse buitenlandbeleid. Europa valt weg, Amerika blijft over. Voor een speciale relatie met China, nagejaagd door David Cameron, blijft weinig ruimte, nog afgezien van de spanningen rond oud-kolonie Hongkong.

Moet Boris Johnson op de G7 de Japanse premier Shinzo Abe aanklampen? Maar juist Japans auto-industrie staat klaar om na Brexit het VK te verlaten. Justin Trudeau? Canada en de andere Gemenebestlanden wegen te weinig en zien de Britten vooral als… Europeanen.

Begin jaren zestig, toen het land zijn Empire verloor en de VS ’s werelds nummer één werd, stutte premier Harold Macmillan het nationale zelfvertrouwen met de gedachte dat het Verenigd Koninkrijk „Athene [kon] spelen voor Amerika’s Rome”. Britse wijsheid zou de brute macht van Washington bijsturen. Onder Boris Johnson, karikatuur van de Britse aristocraat, is voor dit soort troost geen plaats meer. Keizer Donald beschikt.