Grote woorden en de vraag of je ze waar kunt maken

Ook nu we langzaam uit onze lockdownholen kruipen, blijft de coronacrisis een drastische verstoring van het dagelijkse leven. Toch luidt ze geen wezenlijk nieuwe orde in. Het is een ‘disruptieve’ gebeurtenis, geen ‘transformatieve’. Het lijkt wel of Covid-19 zich toelegt op het blootleggen van onderliggende zwaktes en het versnellen van bestaande trends.

Je ziet het in het klein, waar het virus – heel vilein – vooral reeds kwetsbare patiënten dwingt tot een strijd op leven en dood. Je ziet het ook in het groot, bij organisaties, bedrijven of landen die ten gevolge van de gezamenlijke volksgezondheidsrespons in het nauw raken. Zo had Air France-KLM al kwaaltjes voordat Covid-19 tot zuurstofgebrek leidde en een staatsinfuus nodig werd.

Ook op het wereldtoneel werkt corona als grote onthuller. Tendensen versnellen, breuklijnen verscherpen. De machtsstrijd tussen China en Amerika wordt ongekend zichtbaar, net als de ongemakkelijk positie waarin het Europa brengt.

Een recent akkefietje bood zicht op dit krachtenspel. Vorige week moest EU-buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell zich verantwoorden na mediaberichten dat hij boog voor Chinese druk. De EU heeft sinds enkele jaren een dienst tegen desinformatie, EUvsDisinfo – opgezet vanwege Russische propaganda-activiteiten onderzoekt deze sinds 2019 ook China.

In een gelekte werkversie van een coronarapport stond dat Beijing een „mondiale desinformatiecampagne” voert om de zwartepiet voor de uitbraak te ontlopen met „open en verborgen” tactieken. De vrees bestond dat China kon terugslaan door medisch materiaal in te houden.

Na druk op EU-diplomaten in Beijing, waarbij het woord „repercussies” viel, is de passage verzacht. Volgens The New York Times greep een adviseur van Borrell in om publicatie van het rapport uit te stellen. De Amerikaanse Trump-gezant in Nederland, Pete Hoekstra, twitterde gretig over deze Chinese intimidatie: „Echte vrienden doen dat niet. #tijdvoorwaarheid.” Borrell vorige week: „Dit is een normale werkwijze. Wij buigen nooit voor druk.”

Principieel zijn tegen China is fijn, maar zonder mondkapjes om je eigen burgers te beschermen kom je in ademnood.

Wat is hier aan de hand? China en de VS hechten beide aan hun versie van het grote verhaal over corona en vragen de Europeanen dit te onderschrijven. Xi Jinping wil dankbaarheid voor de geleverde mondkapjes; dan moet je verder je mond houden over de Wuhan-markt of hoe het virus eerder had kunnen worden gestopt.

Trump vraagt trouw van zijn vazallen in een grotere geopolitieke strijd, neergezet als nieuwe Koude Oorlog tussen democratie en dictatuur, en hoort – zeker in zijn herverkiezingsjaar – liever niet over de incompetentie van zijn eigen regering.

Maar zulke narratieve strijd komt vaker voor, inclusief druk van buitenlandse machten achter de schermen; de VS hoef je daarin niets te leren. Nieuw is hoe de spanning ook in de Brusselse coulissen oploopt, getuige het lek naar de media.

Het hoort tevens tot het diplomatieke werk – daarin heeft Borrel gelijk – om… diplomatiek te zijn. Ook van lastige brieven zijn kladversies vaak net scherper dan wat de geadresseerde te lezen krijgt; dan heb je nog niet meteen je ziel aan de duivel verkocht maar rekening gehouden met gevoeligheden, gevolgen, belangen.

Prinzipienreiterei tegen de Chinese Communistische Partij is lekker, maar met te weinig mondkapjes om je eigen burgers te beschermen kom je snel in ademnood.

Dit incident leert de EU dat meesterschap over het eigen verhaal ook materiële autonomie vereist. Wil het de klem ontlopen tussen beide grootmachten Amerika en China met hun nieuwe, medische verdeel- en heerspolitiek, dan moet Europa zelf de productie (of aanvoer) van spullen op orde hebben. Pas dan kun je je eigen verhaal staande houden. Zonder strategische autonomie geen narratieve soevereiniteit.