Euroscepsis – bel voor de nieuwe ronde

Twee jaar geleden hadden ze de wind nog in de zeilen. Op 21 januari 2017, daags na de inauguratie van hun held Trump in Washington, stonden de Europese nationalisten voor het eerst op één podium: Marine Le Pen (Front National), Frauke Petry (AfD), Geert Wilders (PVV) en Matteo Salvini (Lega) – de internationale van de nationalisten, klaar om de macht over te nemen en ons van het Brusselse juk te bevrijden. Met morele steun uit het Kremlin en het Witte Huis.

Onder grote media-aandacht kwam Trumps oud-strateeg Steve Bannon dit jaar naar Europa om het vuurtje van de rechts-populistische opstand aan te blazen. Zijn mikpunt was de komende verkiezingen voor het Europees Parlement, onder het motto: „Brussel is het hart van het globalisme, dus moeten we een stok door het hart van de vampier rammen; in mei 2019 nemen we de EU over.”

Deze week berichtte The Guardian hoe Bannons operatie vastloopt. In negen van de dertien EU-landen waar hij zijn diensten als opiniepeiler en data-analist wilde aanbieden verbiedt de kieswet buitenlandse financiering (waaronder Duitsland, Frankrijk, Polen en Spanje). In Zweden en Denemarken mag het wel maar hielden de partijen zelf de boot af. Bleven over: Italië en Nederland. Maar in Italië is nieuwe wetgeving in de maak, dus ook boegbeeld Salvini valt af. Guardian-journalist Paul Lewis tegen Bannon: „It’s just you and Geert Wilders.” Bannon, glimlachend: „It’s a start.” Tijd ook om in Nederland de regels voor partijfinanciering aan te scherpen.

Wezenlijker dan strenge kieswetgeving die steun van Trump of Poetin buiten de deur houdt, is het ontnuchterende effect van Brexit. De politieke chaos in Londen, de economische onzekerheid voor miljoenen Britten – vertrekken uit de EU is geen aanlokkelijk perspectief. In Nederland en Frankrijk vielen pleidooien voor Nexit en Frexit dood. Goed dat er een uitgang is, maar blijven is beter.

Zodoende verplaatst de aanval van de nationalisten zich naar alles wat met grenzen, identiteit en migratie te maken heeft. Daar zijn meer stemmen te winnen; dat zullen deze partijen bij de Europese verkiezingen dan ook doen. Wellicht meer dan toch al voorspeld.

In peilingen staan de beide eurosceptische groepen in het EP op forse winst. De groep waarin Le Pen en Wilders samenwerken, zou van 35 naar 61 of meer zetels gaan, vooral dankzij de Lega; de andere groep, nu gedomineerd door het Britse UKIP en de Italiaanse 5Sterren, zou ook groeien (ondanks het vertrek van de negentien Britten), met name dankzij de AfD. Samen komen ze dan op een zesde van de 705 zetels, tegen ruwweg een tiende nu. Dit nog afgezien van het Poolse PiS en andere Oost-Europese partijen, die nu nog samenwerken met de Britse Tories, en van nieuwkomers als het Nederlandse FvD. Kort en goed: in mei 2019 gaat een vijfde van de Straatsburgse zetels vermoedelijk naar anti-EU krachten.

Kunnen ze een vuist maken, wetgeving beïnvloeden? Samenwerking is in deze kringen een notoir zwak punt. Nationalistische agenda’s botsen van nature; zie de ruzie tussen de Lega en het Oostenrijkse FPÖ over Zuid-Tirol. Maar op de thema’s islam, migratie en buitengrens zullen ze als blok opereren. Bovendien tonen Salvini en zijn bondgenoot Viktor Orbán de wil om zaken écht te veranderen. Terwijl de huidige nationalistische leiders in Straatsburg, UKIP-man Nigel Farage en Marine Le Pen, het handwerk versmaden en hun zetel vooral gebruiken als mediaplatform en partijfinancieringsbron, zal de nieuwe lichting anti-Europese europarlementariërs de tanden wel in het wetgevingswerk willen zetten.

Ook zonder Bannon is dus nog steeds weerwerk vereist.