De vrouw die Trump weerwerk moet bieden

De nieuwe voorzitter van de Commissie maakt indruk met haar eerste zetten op het Europese toneel. Ursula von der Leyen schat situaties snel in en neemt dan maatregelen. Het bleek deze week zowel voor als achter de schermen. In het Straatsburgse schijnwerperlicht sprak dinsdag een zelfverzekerde kandidate: met concrete voorstellen en geloofwaardige passie ging zij op zoek naar een centrum-linkse meerderheid in het Europees Parlement. De aarzelende, tastende indruk die ze een week eerder achterliet bij haar bezoek aan de fracties wiste ze uit. Voldoende om tweederde van de sociaal-democraten – maar niet SPD en PvdA – over de streep te trekken.

Tegelijk handelde Von der Leyen achter de schermen. De dag voor de stemming dwong ze de Duitse EU-topambtenaar Martin Selmayr tot ontslag. Diens snode flitspromotie tot secretaris-generaal van de Commissie-Juncker leidde tot grote kritiek in media, Parlement en bij de EU-ombudsvrouw. Hij trok erg veel macht naar zich toe. Tijdens de ‘benoemingentop’ van 30 juni-2 juli zou Selmayr volgens Libération zelfs de Kroatische premier Plenković hebben opgestookt voor eigen kansen te gaan, met als doel: een zwakke en dus door hem manipuleerbare Commissievoorzitter. Maar Von der Leyen is er de vrouw niet naar om spreekpop van wie ook te zijn.

Natuurlijk zou ze sterker hebben gestaan als zij namens haar partij Europawijd campagne had gevoerd in plaats van de zwakke conservatief Manfred Weber. De in het Parlement gekoesterde Spitzenkandidaten-procedure is met Von der Leyens benoeming niet dood. Maar het experiment kan in 2024 en daarna alleen doorgroeien als naast Brusselse insiders ook voldoende zwaargewichten met (eveneens) nationale carrières hun hoed in de ring gooien, zoals Juncker in 2014 en Timmermans dit jaar.

Voor veel van de beloften die Von der Leyen aan het Parlement deed heeft ze de steun van nationale regeringen nodig. In het politieke werk in de eigen instelling, met EU-regeringsleiders en op het wereldtoneel tellen persoonlijke kwaliteiten – oordeelskracht en overtuigingskracht voorop. Het is ‘VDL’ die vanaf 1 november met president Trump in de slag moet om een handelsoorlog te voorkomen – in het Amerikaanse verkiezingsjaar 2020 geen geringe opdracht. Tegelijk moet ze samen met toppenvoorzitter Charles Michel en de EU-regeringsleiders een nieuwe verhouding tot Beijing vinden. Chinese commentatoren beschouwen Von der Leyen als een havik; als minister van Defensie gaf ze tijdens een bezoek aan Beijing begin dit jaar een toespraak die ijzig werd onthaald.

Twee punten van twijfel zijn er. Critici verwijzen naar haar moeilijke tijd op Defensie. „Slechtste defensieminister ooit”, meldde een verbitterd SPD-voorman Martin Schulz – die zelf de vorige race om het Commissievoorzitterschap verloor en als kanselierskandidaat de laagste SPD-score ooit behaalde. Het Duitse defensiedepartement is een kerkhof van gesneuvelde bewindspersonen – vergelijkbaar met het ministerie van Justitie en Veiligheid in Den Haag. ‘VDL’ hield het bijna zes jaar vol en keerde de bezuinigingstendens, ondanks tegenkrachten van de pacifistische coalitiegenoot SPD en chef-rekenmeester Schäuble (CDU). Collega-defensieministers en NAVO-diplomaten spreken vol lof over haar intelligentie, discipline en vermogen tot samenwerking.

En ten tweede bleef onhelder of ze, in ruil voor de broodnodige stemmen, aan Polen en Hongarije beloofde niet te kritisch te zijn over hun ondermijning van rechtsstaat en democratie. Inderdaad iets om in de gaten te houden. Ik gok dat Ursula von der Leyen ook hier op het juiste moment onafhankelijkheid en daadkracht zal tonen.