De toekomst schiet ons niet meer te hulp

De gele-hesjesopstand in Frankrijk, de Brexit-impasse in Londen, de Belgische regering die deze week over een VN-pact struikelde. De drie acute politieke crises in onze buurlanden hebben elk een eigen inhoudelijke aanleiding – koopkracht, de EU, migratie. Maar ze delen een onderliggende zwakte die ook in Nederland zichtbaar is: een groeiend onvermogen om als samenleving harde keuzes te maken. Dat is pijnlijk, want keuzes maken is de bestaansgrond van de democratie. En wie niet zelf kiest, wordt lijdend voorwerp van de keuzes van anderen. Die verliest het vermogen zelf de toekomst vorm te geven, dus macht.

Brexit is het schoolvoorbeeld. Wat gaat er gebeuren? Mays vertrekdeal, alsnog blijven of in een ‘no-deal’ de deur dichtsmijten? Geen enkele optie heeft de meerderheidssteun in parlement of samenleving. Tweeëneenhalf jaar na het referendum dringt nog steeds niet tot het Britse publiek door dat vertrekken een prijs heeft. Ja, buiten de EU valt enige controle over grens en wetten te herwinnen, maar niet zonder forse economische schade. Op deze keuze is het publiek nooit voorbereid.

Ministers bleven hardop fantaseren over ‘Have your cake and eat it too’, terwijl de 27 andere EU-lidstaten sinds juni 2016 zeggen: doen we niet. Premier May probeert soms enig realisme in het debat te brengen, maar staat zo zwak dat ze van haar radicale partijgenoten met onverkoopbare boodschappen op pad moet (met op de EU-top vorige week een nieuw debacle tot gevolg). Ook de Labour-oppositie weigert fundamentele keuzes onder ogen te zien en doet doodleuk of ‘EU-lusten zonder EU-lasten’ wél kan. Zo blijft het Verenigd Koninkrijk verstrikt in contradicties en besluiteloosheid.

Frankrijks interne tegenspraak is financieel. Het land geniet graag de allerbeste publieke diensten, maar zonder adequate belastingheffing. Al veertig jaar is geen Franse begroting in evenwicht en groeit jaar op jaar de staatsschuld. Schulden maken is de eenvoudige uitweg uit het uitgaven-inkomsten-dilemma – de Franse versie van have your cake and eat it too – maar deze route wordt door de EU-begrotingsregels (en de druk van financiële markten) afgesneden. President Macron wilde het begrotingsgat met hervormingen te lijf, maar oogst met de hesjes een opstand van (eco-)belastingbetalers die zich achtergesteld voelen. Hij herwon controle, met een greep in de kas. Zo strandt zijn moedige poging de Franse tegenspraak in het oog te zien op eigen beoordelingsfouten en maatschappelijke tegendruk. Weer dreigt uitstel.

De interne spanning in België, ten slotte, lijkt voor een keer op die in Nederland. Regering van kleine, open handelsnatie die leeft van het buitenland valt over migratiepolitiek, na aanval van de uiterste rechterflank. Grenzen open of grenzen dicht? Dit had Den Haag ook kunnen gebeuren, maar in tegenstelling tot zijn collega Michel hield Rutte de gelederen rond ‘Marrakesh’ gesloten.

Deze democratische zwakte ligt niet enkel aan de polariserende kortademigheid van de sociale media. De keuzes voor onze Europese samenlevingen worden hoe dan ook harder, tragischer. We kunnen ze niet meer op de rest van de wereld afwentelen, noch voor ons uit schuiven: de toekomst schiet niet langer te hulp. Wat een verlies! Want die toekomst bracht altijd economische groei waarmee je verliezers afkocht, zodat toch iedereen erop vooruitging (het poldermodel). Die bracht inflatie die schulden deed verdampen (het mediterrane model). De toekomst, dat was generaties lang: de belofte van een beter leven, die je vandaag doet slikken voor wat je kinderen morgen krijgen.

Hardere keuzes dus, op een kleiner speelterrein: aan onze politici veel overtuigingskracht gewenst.