De ‘staatsgreep’ van een briljante ambtenaar

Over de affaire-Selmayr is het laatste woord nog niet gezegd. Uit het niets benoemde Jean- Claude Juncker vorige week zijn kabinetschef Martin Selmayr tot secretaris-generaal van de Commissie, baas van de ambtenarij. Een Brusselse manoeuvre met ontwrichtende gevolgen. De 47-jarige Duitse jurist ontleende zijn legendarische macht tot nu toe aan het mandaat van Juncker, dat over twintig maanden afloopt. Deze benoeming, per 1 maart, verzekert hem voor jaren van een topfunctie. De zaak riekt naar machtsmisbruik. De Franse krant Libération sprak van een „staatsgreep” en onthulde hoe de flitsbenoeming verliep.

Er zijn regels. Enkel als directeur-generaal (dg) of adjunct-dg kun je secretaris-generaal (sg) worden. Die rang had Selmayr niet. Geen nood: hij solliciteerde eind januari op de post van adjunct-sg. Normaal duurt zoiets maanden, maar het was met twee weken geklaard; een sollicitatiegesprek met de Duitse Eurocommissaris voor personeel, zijn partijgenoot Günther Oettinger, hielp. De echte coup volgde in de Commissievergadering van 21 februari. Om 09.30 uur werd de zitting geopend. Te midden van een serie benoemingen werd Selmayr adjunct-sg. Daarop kwam Juncker met een brief van de zittende secretaris-generaal, de Nederlander Alexander Italianer (61), die om vervroegd pensioen vroeg per 1 maart. Zo was de weg vrij. Juncker schoof zijn kabinetschef door naar de vrijgevallen hoogste baan. Twee promoties binnen enkele minuten, een wereldrecord. De rest van de Commissie zat erbij en keek ernaar. Om 09.39 uur werd Junckers persconferentie aangekondigd. Het is van een ijzingwekkende schaamteloosheid. In een open procedure zou de coup denkelijk zijn gestrand.

Ambtelijke macht is niets nieuws. Gekozen politici komen en gaan op de bühne, in de coulissen bewaken ambtenaren inhoud en continuïteit. Je kunt zeggen: deze man is gewoon goed in zijn vak. Selmayr munt uit in machtsverwerving en -uitoefening. Hij is briljant, werkt keihard, kent alle procedures en benut de futloosheid van zijn baas om deze te souffleren, dirigeren, vervangen. Intern gebruikt hij benoemingsmacht om critici de mond te snoeren: ambtenaren die promotie willen, moeten ‘Martin’ gunstig stemmen. Opgeklommen als woordvoerder weet hij tevens hoe je de pers straft: dan draai je de kraan van scoops en interviews dicht.

Toch schuurt de zaak-Selmayr niet alleen vanwege zijn persoon: paspoort en missie maken het erger. Met deze benoeming verwerft Duitsland een volgende topfunctie in de EU. Het Parlement is al jaren in Duitse handen; momenteel dankzij de secretaris-generaal en de leider van grootste fractie, beiden uit Merkels CDU. Ook Duits zijn de topambtenaren van de diplomatieke dienst, de investeringsbank en het eurozonenoodfonds. Tevens aast Berlijn op de opvolging van Mario Draghi bij de ECB in Frankfurt. Het wordt wat veel; tijd voor tegenmacht.

En dan de missie: Selmayr is een drijvende kracht achter de politisering van de Commissie. Als overtuigd federalist ziet hij de instelling als Europa’s toekomstige regering; Juncker gaat erin mee. Dit leidt permanent tot conflicten tussen Commissie en Europese Raad van regeringsleiders. In de vluchtelingencrisis liep het hoog op. Terwijl de noodtoestand om samenwerking vroeg, begonnen Juncker & Selmayr een prestigestrijd. Veel regeringsleiders, premier Rutte voorop, ergeren zich aan deze politieke pretenties. Ja, de Commissie mag en moet initiatief nemen, maar ze is ook hoeder van het regelwerk en uitvoerder van besluiten. Als Juncker & co. zich niet meer aan de regels gebonden voelen, wie nog wel?

Inmiddels wil het Europees Parlement een onderzoek naar Selmayrs benoeming; de Duitser Sven Giegold (Groenen) bijt zich erin vast. Hij heeft steun van andere fracties en landen nodig. Juist het Parlement heeft belang bij het temmen van schaduwmacht. Alleen zo kan het zelf de gekozen, zichtbare politici democratisch ter verantwoording roepen.