De Amerikaanse eeuw, zichtbaar in één man

De onthullendste ruzie op de G7 tussen president Trump en de rest ging erover of de Russische president Poetin weer mag aanschuiven. Terwijl de andere leiders de G7 als club van democratieën zien, wil Trump op zulke fora vooral zaken doen. Daarbij maakt het de Amerikaan weinig uit hoe zijn gesprekspartners in eigen land de macht verwerven of behouden – Poetin, Xi en Kim zijn hem even lief als Macron, Merkel of Trudeau.

Trump vindt Amerika’s universele opdracht – de VS stelden zich in 1917 als historische missie om democratie en vrijheid wereldwijd te verbreiden – flauwekul. Reeds als vastgoedmagnaat zag hij vooral de kosten: de VS betaalden de veiligheid van zijn bondgenoten in dollars en soldaten, en kregen er ogenschijnlijk niets voor terug. Dat de VS een soort Empire stichtten, accepteerden wij in West-Europa – het was immers een goed Empire.

Hoewel het niet Trumps zorg is, is binnenlandse sociale ongelijkheid een bekend gevolg van imperiale machtuitoefening: de elites in het centrum floreren, perifere burgers blijven achter. De woede en aversie die dat oproept, moeten bij veel Amerikaanse kiezers diep zitten.

Hoe diep, dat valt tussen de regels te begrijpen in de fascinerende biografie van een Amerikaanse topdiplomaat: Our Man. Richard
Holbrooke and the End of the American Century (2019). Holbrooke (1941-2010) belichaamde Amerika’s macht en overmoed, idealen en grote bek. Een grenzeloze ambitie bracht hem in het hart van drie grote oorlogen: Vietnam, Bosnië, Afghanistan. Door zijn onmogelijke karakter maakte hij veel vijanden en ontging hem de hoofdprijs: buitenlandminister. Hij was kampioen zelfpromotie, bedroog zijn beste vriend, lobbyde voor een Nobelprijs, verwaarloosde zijn twee zoons, vulde zijn zakken als zakenbankier op Wall Street. Zelfs de Servische president Milosevic, met wie Holbrooke als onderhandelaar een maffioze vriendschap opbouwde, was onder de indruk: „Dick zou zijn eigen kinderen bij het ontbijt weggeven voor zijn carrière.”

Briljante bullebak en diplomaat Holbrooke: succes in Bosnië, onderuit in Afghanistan

Maar volgens biograaf George Packer, bevriend met de hoofdpersoon, zou Holbrooke zonder dat doordravende egoïsme ook niets goeds voor elkaar hebben gekregen: niet Jimmy Carters steun aan de Vietnamese bootvluchtelingen (1979) en zeker niet het – inderdaad Nobelprijswaardige – kunststuk van de Dayton-akkoorden (1995). Dat was Holbrooke op zijn best. Alleen een briljante Amerikaanse bullebak kon de drie Balkanpresidenten Tudjman (Kroatië), Milosevic (Servië) en Izetbegovic (Bosnische moslims) tot een vrede brengen, die nog steeds houdt. Packer vertelt het verhaal meesterlijk.

Blinde vlekken heeft het boek ook. Packer, journalist uit de liberaal internationalistische school, is nostalgisch over de ‘Amerikaanse eeuw’ uit de titel, toen Uncle Sam de wereld bij de hand nam. Tegelijk bewondert hij hoe lucide de jonge Holbrooke al in 1964 in Vietnam zag: wij hebben hier niets te zoeken. Het belette hem niet in 2009 in Afghanistan aan de slag te gaan, met steun van Hillary Clinton. Vrienden hoopten: misschien kon Dick een wonder verrichten? Hoe dan ook was Holbrooke toen al over zijn hoogtepunt heen, politiek geïsoleerd en voortdurend nabij een hartaanval (hij stierf tijdens een operatie aan een slagader).

De koele technocraat Obama kon niets met het opgeblazen pathos van Holbrooke. Een man uit een andere tijd. Achteraf waren Bill Clinton en George W. Bush de laatste unverfroren leiders van het American Empire. Obama zag de beperkingen, wilde Amerika’s macht geleidelijk afbouwen, maar wist niet hoe. Niet langer politieman spelen, maar ook geen muren bouwen – een recept voor hypocrisie. Trump speelt open kaart: het einde van het Empire is het begin van het Amerikaanse nationalisme.