Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Datakapitalisme

NRC Handelsblad
October 11th, 2019

Een heuse 64 miljoen voor de technologie van de toekomst! De Nederlandse regering wordt wakker en gaat mondjesmaat in artificiële intelligentie (AI) investeren, om onze economie bij de tijd te houden. Data zijn de olie van de economie van de 21ste eeuw, luidt het. Deze brandstof zit niet in de grond maar produceren we zelf – met bellen, websurfen, een taxi bestellen of langs een camera lopen. Maar van wie zijn die data? Wie beheert en controleert de dataraffinaderijen? Daarover woedt een wereldwijde strijd tussen burgers, staten en bedrijven.

Twee markante besluiten doen de geografische en ideologische krachtlijnen in deze strijd om AI scherp uitkomen. Hongkong, 4 oktober: leider Carrie Lam komt met een noodwet tegen het dragen van maskers in de openbare ruimte. Behalve tegen traangas beschermen maskers ook tegen gezichtsherkenning door veiligheidscamera’s. De wet is dus een zet in de lokale zenuwoorlog tussen autoriteiten en demonstranten, maar past ook in de wijdere AI-strijd tussen staten en burgers, controle en privacy. Lam en haar Beijingse bovenbaas Xi Jinping geven de staat onbeperkt macht. Geen verrassing, maar ook in democratisch India werkt sterke man Narendra Modi aan een massief gezichtsherkenningsprogramma, met koppeling van vele databestanden. En voordat een koor over oosterse despoten losbarst: de Hongkongse Lam zei bij haar persconferentie dat een verbod op gezichtsbedekking in de openbaarheid „al in meerdere rechtsstelsels in de wereld is ingevoerd”. Zie het Nederlandse boerka-verbod.

Tweede markante moment, Luxemburg, 24 september: het Europese Hof van Justitie oordeelt dat het „recht op vergetelheid”, in een zaak uit 2014, enkel binnen de EU geldt. Burgers kunnen Google en andere zoekmachines dwingen om links met privégegevens te verwijderen (wel af te wegen tegen vrijheid van meningsuiting en het publieke belang van de informatie), maar een Amerikaanse of Argentijnse internetgebruiker zou ze nog steeds te zien krijgen. Een subtiele positie. Het hof deinst terug voor een stoere extraterritoriale duiding van het vergeetrecht; de Unie heeft al genoeg te stellen met Trump en Amerikaanse internetgiganten als Facebook. Maar het principe staat en geeft EU-burgers thuis een stok in handen.

Zo baant Europa voor ons eigen AI een pad tussen de wild-west-neigingen van het Amerikaanse datakapitalisme en de Chinese surveillancestaat, tussen Mark Zuckerberg en Xi Jinping. Fier loopt het daarbij achter het vaandel van de privacy. EU-politici pronken met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) als mondiale standaard, zoals de beoogde,donderdag gestruikelde eurocommissaris interne markt en ‘technologische soevereiniteit’ Sylvie Goulard in haar hoorzitting vorige week. Zonder goede privacy- en antidiscriminatie-regels, aldus het kabinet-Rutte in de AI-strategie deze week, verliezen burgers het vertrouwen in AI en staan ze minder gegevens af. En dan hebben onze AI-wetenschappers en AI-bedrijven straks onvoldoende brandstof om mooie „oplossingen” te bedenken voor klimaat, files of gezondheid.

De Chinese staat investeert honderden miljarden in AI en pompt en perst alle data uit zijn burgers die hij wil. Aan Amerikaanse bedrijven geven wij consumenten met zowat elke muisklik de data gratis weg. Beide grootmachten maken zich op voor een strijd om technologische suprematie, met de wereldmacht als inzet. Kan Europa daar tegenop? Ons beroep op privacy moet niet eindigen als een pacifisme van de data-economie, een beschavingsappèl dat zich loffelijk de handen bindt maar het tegen brute tegenstanders aflegt.

Een eigenstandige positie moet en kan, maar vergt geld (meer dan potjes van 64 miljoen), lef en wilskracht. Als in 2030 alleen nog Chinese en Amerikaanse bedrijven zelfrijdende auto’s en medische diagnose-apparatuur produceren, staan we met lege handen, economisch én strategisch.