Corona: lakmoesproef van het regeergezag

Je kunt rampen, plagen en oorlogen lijdzaam over je heen laten komen, zoals in de Middeleeuwen. Of je kunt je collectief oprichten om enige greep op de situatie te krijgen. Aan die impuls ontsprong eens de politieke sfeer; langs die meetlat worden regeringen nu wereldwijd gelegd. Doen ze iets? Genoeg? Het juiste? Een moment van de waarheid voor de politiek.

De bezorgde WHO in Genève zette deze week het „alarmerende niveau van dadenloosheid” op één lijn met de snelle verspreiding van het coronavirus zelf. Dag na dag groeit het inzicht dat controle herwinnen en levens redden vraagt om drastische vrijheidsbeperkende maatregelen. Maar lukt dat ook?

Aanvankelijk keken we gefascineerd hoe autocratisch China kampte met het virus. Maar de democratische zelffelicitatie duurde niet lang. Want na de zwakte sprong ook de kracht van Xi’s controlestaat in het oog: op de censuur-gedreven ontkenningsfase na de Covid-19-uitbraak in Wuhan volgde een imposante totale mobilisatie, die het gevaar kennelijk indamde. Kunnen wij dat ook? Zijn onze liberale regeringen bij machte om de maatschappelijke wilskracht en het handelingsvermogen tijdig te organiseren, voordat het water – zoals in Italië gebeurt – over de rand klotst? Het maakt deze crisis tot lakmoesproef van regeergezag in alle getroffen staten.

h.2 Een crisis biedt leiders de kans persoonlijk gezag te winnen. Rutte liet die kans lopen.

Neem Ierland. Onder druk van het virus was er deze week een doorbraak in coalitiebesprekingen, die sinds verkiezingen op 8 februari vastzaten. Twee historische rivalen die nimmer de macht deelden, de partijen Fine Gael en Fianna Fáil, openen besprekingen (mogelijk met de Groenen), vanuit het besef: Ierland heeft een regering nodig.

Zo ver is België nog niet, hoewel het al sinds december 2018 zonder missionaire regering zit. Ook deze crisis gaan de Belgen in verspreide slagorde te lijf. Na een coronabespreking vorige maand pasten alle verantwoordelijken nauwelijks op één foto. Spanningen tussen de landsdelen ontbreken niet. Zo weigerde burgemeester De Wever het federaal aanbevolen verbod op massabijeenkomsten in Antwerpen door te voeren. Laf wentelde de N-VA-leider zijn gebrek aan verantwoordelijkheidszin af op de federale regering, die de maatregel bindend had moeten maken.

Ook de Europese Unie kent nauwelijks centrale doorzettingsmacht. Twee middelen compenseren dit. Ten eerste coördinatie: deze week vond de eerste EU-top per videoverbinding ooit plaats; 27 leiders belden in om maatregelen te bespreken – op het vlak van informatiedeling, materiaalaankoop, vaccinonderzoek en de sociaal-economische gevolgen.

Ten tweede solidariteit: daarop doet Italië een beroep, vooralsnog zonder veel succes. EU-partners hebben hun beademingsapparatuur en mondkapjes zelf nodig; ook de Commissie heeft geen geheime opslag in de kelder. De Italianen ventten hun teleurstelling breed uit, ook over het feit dat wel hulp uit China kwam. Beijing kan zich de export van medisch materiaal kennelijk weer veroorloven en scoort zo nog wat punten.

De Nederlandse regering blinkt niet uit in assertiviteit. Maatregelen volgen steeds later dan in de buurlanden. Aan formele gezagslijnen ligt het niet, eerder aan nonchalance aan de top. Dieptepunt was de persconferentie maandag waar premier Rutte RIVM-baas Jaap van Dissel na afloop toch de hand schudde en zich eruit lachte met „Dit mag dus niet!”. De beelden gingen de wereld rond. In bijna tien ambtsjaren kreeg de premier zijn glimlach slechts eenmaal van het gezicht: na de ramp met MH17. Dat had nu ook gemogen.

Een crisis biedt leiders de kans persoonlijk gezag te winnen. In Italië groeit de voorheen kleurloze premier Conte uit tot doortastend voorman. Onze premier daarentegen slaagt erin eigen gezag te verspelen, op een moment dat de samenleving het hard nodig heeft.