Btw en visquota zijn geen geopolitiek, Stef

Na de Europese verkiezingen, eind mei, begint een Uniewijde strijd om benoemingen – wie gaat de Commissie, de Toppen en de ECB leiden? – en om de inhoudelijke prioriteiten voor de komende vijf jaar. Donderdag debatteerden premier Rutte en minister Blok van Buitenlandse Zaken in de Tweede Kamer over de Europa-nota. Op dat jaarlijks huiswerkje deed het kabinet dit jaar extra zijn best. Alleen al de volgorde van de kernthema’s voor 2019-’24 – migratie, veiligheid, economie, klimaat en buitenlandpolitiek – onthult een ommekeer in het Haagse denken. Door Brexit, vluchtelingencrisis en geopolitieke verwarring. De EU is niet enkel markt en economie meer – het thema dat 60 jaar op één stond – maar ook veiligheid en grenspolitiek. Dat is winst.

Om de boodschap buiten Den Haag te krijgen schreef Stef Blok deze week een opiniestuk in de Financial Times. Het gaat over de institutionele inrichting voor al die beleidskeuzes, en daar beginnen de tegenstrijdigheden. Blok wil een „minder politieke Commissie”. Op zichzelf is dat voorstelbaar: Commissievoorzitter Juncker riep ook buiten Nederland ergernis op door een losse omgang met begrotingsregels, vooral jegens Frankrijk en Italië. Blok: „Als waakhond van de EU-verdragen, moet de Commissie vooral toezien op naleving van de regels.” Ambtenaren, terug in uw hok.

Maar tegelijk beweegt de minister compleet de andere kant op. Hij wil doorzettingsmacht en „real authority” geven aan drie ‘supercommissarissen’ voor migratie, klimaat en buitenlandpolitiek. Maar dat zijn hoogst politieke onderwerpen! Met welk gezag moet de Commissie daar opereren? Alleen het ‘regelgezag’ voor visquota, btw-richtlijnen of mededingingsbeleid dat Blok de Commissie gunt?

De ‘minder politieke Commissie’ die minister Blok bepleit is te braaf voor de echte wereld

Milieukeuzes zetten overal de binnenlandse politiek op stelten – van de gele-hesjesopstand in Frankijk tot de klimaatmarsen in België (de Vlaamse milieuminister nam deze week ontslag) en niet te vergeten voor Rutte III: de door De Telegraaf en Klaas Dijkhof uitgeroepen scheiding van klimaattafel en coalitiebed. En dan wil Blok, die dusgéén ‘ politieke Commissie’ wil, tegelijk „een duurzaamheidscommissaris met gezag over alle klimaat-gerelateerde beleidsterreinen om de overgang naar een klimaatneutrale, concurrerende economie in goede banen te leiden.” Succes!

Eenzelfde pandemonium bij migratie – ruzie tussen en binnen landen, tussen ‘hekkenbouwers’ en ‘open armen’, legt al drie jaar de EU-besluitvorming plat. Evenmin een terrein voor ambtelijk doorpakken door een Brusselse ‘migratietsaar’, althans niet zonder politieke sturing. Om te zwijgen van de buitenlandpolitiek, waar het gaat om strategische dilemma’s, diplomatie en timing.

Ja, de dubbele opdracht voor de Commissie – regelhandhaving en wetgevingsinitiatief – leidt vanouds tot spanningen. Maar je kunt niet van de weeromstuit haar politieke gezag beknotten en haar dan als technocraat toch de geopolitieke bühne op sturen. Zo voed je de publieke argwaan waar Blok zo bezorgd over zegt te zijn. Dit huiswerk moet over.

Dit debat is niet vrijblijvend. Neem het brisante veto op de Alstom-Siemens-fusie van eurocommissaris Vestager, deze week. Beide spoorgiganten wilden de krachten bundelen tegen Chinese concurrentie op de wereldmarkt, maar Vestager zwichtte niet voor druk uit Parijs en Berlijn, vast tot tevredenheid van Den Haag; EU-marktregels zijn behouden! Een onafhankelijke Commissie, met helder mandaat. Maar wat als de situatie verandert? Als de wereldmarkt niet langer lijkt op de knusse Europese binnenmarkt? Als Chinese staatsbedrijven hier shoppen maar het omgekeerd niet mag? Als veiligheidsbelangen consumentenvoordeel doorkruisen? Het debat over zulke vragen gaat óók over wat die Commissie moet zijn. Een „waakhond”, zeker, maar met een ketting of niet?