Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Brexit-spektakel raakt spoedig de hele EU

NRC Handelsblad
January 18th, 2019

De impasse in Londen blijft compleet: in het Britse parlement is geen meerderheid voor Theresa Mays deal (de stemming dinsdag) noch voor nieuwe verkiezingen (woensdag), noch voor de chaos van een no deal (daarvoor stak het parlement eerder een stokje) noch, tot nu toe, voor een tweede referendum.

Mays nederlaag was zo groot dat cosmetische concessies van EU-zijde niet helpen. Alleen een ‘zachte Brexit’, iets als het Noorse model, heeft impliciet een meerderheid van Labour en een deel van de Conservatieven. Maar die uitweg leidt tot oorlog in Mays partij en vraagt van haar het onmogelijke: landsbelang boven partijbelang stellen.

Aan Europese zijde is dit alles geen reden voor feest. Lang was de sfeer, met onderhuidse trots: wat onderhandelen we slim. Zie ons verenigd zijn met 27 landen, terwijl ze elkaar in Londen zelfs binnen één regering de tent uitvechten. Een grote prestatie. Maar nu de partner het scheidingsakkoord verwerpt, staat ook de EU spoedig voor lastige vragen.

Tijd is het eerste wat meegeeft in situaties zonder inhoudelijke uitweg. Uitstel dus, het opschuiven van de geplande echtscheidingsdatum 29 maart. Juridisch nog niet zo makkelijk, ook niet binnen het VK zelf, maar het kan. Londen moet zelf verlenging vragen, de EU moet unaniem instemmen. Brussel is niet happig op ‘zomaar’ verlengen, zonder dat May zegt wat ze dan wel wil: tijd om een zachter model te onderhandelen, voor een nieuw referendum? En hoeveel tijd? Al te lang kan de EU zich niet verzetten; weigeren van een uitstelverzoek maakt haar medeverantwoordelijk voor een no deal. Dus komen er waarschijnlijk wat maandjes bij.

Maar zelfs dit kleine tijdssprongetje heeft tal van onbedoelde gevolgen. Het meest saillant is hoe de Brexit-sage de Europese Parlementsverkiezingen van 23-26 mei gaat doorkruisen. Toen Londen zichzelf de deadline gaf van maart 2019, was het idee dat het land buiten zou staan voor de nieuwe vijfjaarlijkse EU-cyclus. Uitstel leidt nu tot de bizarre situatie dat de Britse bevolking drie jaar na het vertrek-referendum nieuwe Europarlementariërs moet kiezen. Een farce.

Toch kun je niet zeggen: laat maar zitten, voor die paar maanden. Ten eerste weet niemand hoe het afloopt, en ten tweede heeft de EU er terecht steeds op gehamerd dat tijdens de scheiding „alle rechten en plichten” van het lidmaatschap onverkort gelden. Anders had Londen kunnen zeggen: we stoppen ook alvast met betalen.

Pikant detail: van de 73 vrijvallende Britse zetels hebben de regeringsleiders afgelopen juni eenderde verdeeld onder blijvende lidstaten; Nederland gaat van 26 naar 29 zetels. Als May uitstel krijgt moeten de drie blije winnaars van zo’n Brexit-bonuszetel eerst naar de wachtkamer, tot de vertrekkers plaatsmaken.

Onvoorspelbaarder nog is de politieke dynamiek die Brexit in de campagnes zal brengen. Ook de Europese leiders hadden er alle belang bij dit hoofdstuk af te sluiten voor verkiezingstijd. Merkel en zeker Macron treden hun opstandige kiezers in mei liefst tegemoet met de boodschap dat vertrekken niet loont.

Dit argument verliest aan kracht zolang alles in limbo is. De anti-EU-partijen kunnen roepen dat ‘Brussel’ de Britten tegen hun zin gevangen houdt; UKIP-leider Nigel Farage krijgt gratis zendtijd. Aan het zenuwachtige voorsorteren op Europese coalitievorming – gaat Matteo Salvini samen met Viktor Orbán en de Polen in een nationalistisch blok? – geeft zelfs een tijdelijk Brits contingent eurosceptici een zwiep. Met welke meerderheid moet de nieuwe Commissievoorzitter worden gekozen? Het zijn zomaar wat open vragen.