Luuk van Middelaar is a political theorist and historian. The author of the prizewinning The Passage to Europe (2013), he recently published Le Réveil géopolitique de l’Europe (2022), Pandemonium (2021) and Alarums and Excursions (2019), groundbreaking accounts of the Union’s crisis politics.

Boris Johnson: clown wordt kamikaze

NRC Handelsblad
July 25th, 2019

Alles wijst erop dat Boris Johnson afkoerst op een chaotisch Brits vertrek uit de EU. Zijn nieuwe regering zit vol met radicale Brexiteers. Allen hebben moeten instemmen met het scenario van een No Deal op 31 oktober. Conservatieven die het land zo’n ramp willen besparen, zoals Mays financiënminister Philip Hammond, verdwijnen naar de parlementaire achterbankjes. Terwijl de beleidsaankondigingen in Johnsons Downingstreet-10-toespraak woensdag klonken als mikmak van veilige straten en meer ziekenhuisbedden, hoorde een retorische fijnproever in The Times hoe juist de No Deal-passage uiterst gepolijst was. Daar draait het om.

Johnsons beweert „de twijfelaars, doemzeggers en zwartkijkers” te zullen logenstraffen met een in 99 dagen te onderhandelen scheidingsakkoord met de EU. Dit is pure bluf. EU-leiders gaan de deal die ze met May sloten niet heropenen. Bondskanselier Merkel en president Macron hebben geen zin een man die bekend staat als clown, charlatan en leugenaar te geven wat ze zijn koppige maar fatsoenlijke voorgangster niet konden bieden. Ze gaan niet Ierland ‘voor de bus gooien’ door de backstop uit het akkoord te halen, de verzekeringspolis tegen een harde grens op het Ierse eiland. Aangezien de relatieve kosten van een chaotische scheiding voor het VK vier maal hoger liggen dan voor de EU-27, ontstaat de sfeer: als hij zich in de voet wil schieten, so be it.

Om deze uitkomst te vermijden zijn de EU-leiders tot twee dingen bereid: een nieuwe politieke verklaring over de ‘toekomstige relatie’ (onvoldoende voor de Brexit-radicalen) en een latere deadline. Hoewel Johnson zijn land op 31 oktober buiten wil zien staan, kan het Britse Parlement een No Deal-vertrek mogelijk blokkeren. Uit die tegenslag zou voor Johnson echter een gunstige situatie ontstaan: hij zal de EU om verlenging vragen en vervroegde verkiezingen uitroepen. Die worden de facto een tweede referendum met als inzet: No Deal of Blijven. Johnson zal met de No Deal-belofte Engels nationalistisch rechts kunnen verenigen: de Tory-Leavers plus Nigel Farage’s Brexit-partij. Daartegenover staan de LibDems (tevens vluchthaven voor Tory-Remainers) en Labour (onder Jeremy Corbyn erg wankel inzake Europa). Spannend, maar de kamikazes zullen winnen. Johnson is ’s lands beste campaigner, zal de nationale trots oplieren en de geldkraan openzetten, terwijl de economische kosten van Brexit – in dit scenario weer uitgesteld – nog immer virtueel zijn. Dat levert hem een kiezersmandaat van in beginsel vijf jaar op.

In een geniaal portret in de New York Review of Books schrijft Fintan O’Toole hoezeer Johnsons „zelfbewuste politieke theatraliteit” aansluit bij de Engelse wens vooral niet serieus te zijn. Als jonge, in nepverhalen grossierend Brussel-correspondent (1989-1994) vertaalde Johnson dit Monty-Pythonsfeertje naar de journalistiek, met de EU als een gigantisch Ministry Of Silly Walks. Zijn lezers kregen het ministerie van Gevaarlijke Ballonnen en het ministerie van Kleine Condooms voorgezet of – slotact in de leiderschapscampagne, vorige week – het ministerie van IJsverpakte Bokking. Dat zulk ijs niet vanwege EU-stupiditeit maar vanwege Britse regels bij per post verzonden vis moet, doet niet ter zake. Wat telt is de lach. En de minachting voor wie de grap niet snapt, de favoriete Oxford-vorm van uitsluiting.

Het einde van de Brexit als grap komt snel dichterbij. Maar helaas kan alleen de pijn van echt vertrek de betovering doorbreken. Voorzichtig met uitstel dus. Het zwartepieten over een crash zal hard zijn. Maar Boris moet van de EU niet de kans krijgen nogmaals als clown buiten de werkelijkheid campagne te voeren. Beter dat hij de Britse kiezers een volgende keer tegemoet treedt als de onverantwoordelijke kamikaze die hij is.