Amerikaanse uitslag leidt tot Europese impasse

De Amerikaanse verkiezingen brachten niet de grote Verlossing waar velen in en buiten de VS op hoopten. Joe Biden en Kamala Harris versloegen het trumpisme, maar verpletterden het niet. Ondanks het spektakel aan leugens, ophitsing en corona-wanbeleid dat hij vanuit het Witte Huis opdiende, behaalde Trump 5 miljoen méér stemmen dan in 2016. De Democraten winnen niet of op zijn best nipt de controle over de Senaat en verloren zetels in het Huis. America First blijft een fenomenale electorale kracht.

In Europa gingen zaterdag veel champagneflessen open, maar niet altijd om de goede redenen. Het belang van Bidens zege voor Europa ligt vooral in de versterking van de democratische krachten. Op het terrein van buitenlandse politiek daarentegen dreigt een impasse.

De verkiezingsuitslag is een klap voor Europese Trump-adepten, zoals Orban in Boedapest, Kaczynski in Warschau en Jansa in Ljubljana. De Sloveense premier moest na voorbarige felicitaties aan zijn held (op woensdagochtend 4 november) schielijk terugtrekkende bewegingen maken. In Estland nam afgelopen weekeinde de extreem-rechtse minister van Binnenlandse Zaken ontslag na opmerkingen dat de deep state de president de zege zou hebben onthouden. De Oost-Europese mini-Trumps zullen hun sloopwerk aan rechtsstaat en democratie niet meteen staken, maar het helpt dat ze niet langer worden aangemoedigd vanuit het Witte Huis.

Ook West- en Zuid-Europees radicaal-rechts krijgt een knauw. Voor wie het in de nieuwsstroom miste: Trump-ideoloog Steve Bannon, die na zijn Witte-Huis-vertrek de nationalistische revolutie in Europa wilde aanjagen, verspreidde een filmpje waarin hij opriep om Amerika’s topdokter Anthony Fauci en FBI-directeur Christopher Wray te onthoofden (!) en hun hoofden op het hek van het Witte Huis te spietsen. Deze lugubere aanzet tot terreur zal het enthousiasme voor Bannons gedachtegoed misschien niet bekoelen bij de voorman van Forum voor Democratie (want is in lijn met diens door hem ooit „briljant” genoemde „politieke filosofie”) maar hopelijk wel veel kiezers te denken geven. Voor Twitter was het voldoende de Amerikaan permanent te verbannen.

De staat van de democratie is één ding, de toekomst van de trans-Atlantische verhoudingen een ander. Natuurlijk is het prettig uitzien naar een toenadering tussen het nieuwe Washington van Biden en onze vier jaar lang per tweet beschimpte regeerders in Brussel, Berlijn en Parijs. Maar de nipte Biden-zege, zonder mokerslag voor Trump, is voor Europa een slechte uitslag.

De impasse tussen twee strategische scholen zal voortduren. Sinds de Trump-zege van 2016 stelde Parijs: we kunnen niet langer op de VS rekenen, Europa moet strategisch autonoom worden. Daarentegen zei Berlijn: rustig aan, dit duurt maar vier jaar. Weliswaar koos Angela Merkel soms Franse woorden („wij Europeanen moeten ons lot in eigen handen nemen”), maar zij treuzelde met vrijwel alle concrete besluiten en daden. Deze verlamming blijft nu in stand.

Een herverkiezing van Trump zou Parijs zonneklaar gelijk hebben gegeven; dan zou het einde van de NAVO volgens Trump-adviseurs nabij komen – Europa’s ultieme nachtmerrie. Omgekeerd zou een overtuigende Democratische zege – het Witte Huis én een flinke Senaatsmeerderheid – Biden ruimte hebben geven voor internationaal reparatiewerk. Dat is waar Berlijn en ook Den Haag op hoopten. In plaats daarvan krijgen we een president die zijn beperkte energie en onmiskenbare healing talent moet wijden aan het bijeenhouden van een verdeeld en verbitterd land. En dreigt voor ons tweemaal niets: noch een Europese wake-up call, noch herstart voor de trans-Atlantische wereld.

Alleen al vanwege Amerika’s nieuwe wispelturigheid is dat laatste geen verstandige gok, betoogt columnist Janan Ganesh van de Financial Times. Terwijl we van 1945 tot circa 2000 konden rekenen op Amerika als staat – alle presidenten van Truman tot Clinton en Bush jr. beleden het credo van internationale orde en Europese eenheid – kunnen we nu nog enkel rekenen op één van beide partijen: de Democraten. Joe Biden gaat de Irandeal oppakken, waar Trump een streep door zette. Of neem klimaat: Bill Clinton omhelsde het Kyoto-protocol, George W. Bush wees het af; Obama tekende het Parijse klimaatakkoord dat erna kwam, Trump stapte eruit en nu wil Biden weer meedoen. En in 2024? Een partijpolitieke slingerbeweging biedt geen geostrategisch anker.

Het presidentschap van Biden geeft ons in Europa een welkom respijt: vier jaar om democratische samenhang en strategisch handelingsvermogen te vergroten. Laten we die ademruimte goed benutten.