Als Oost niet inbindt moet Zuid slikken

Een minitop om Merkel te redden. ‘Ontschepingsplatforms’ in Afrika. ‘Terugnamepunten’ aan binnengrenzen. Met nog één week te gaan zoekt Europa naarstig naar manieren om de regeringscrisis in Berlijn te bezweren. Waarom is Merkel in politieke doodsnood over asiel, terwijl veel minder migranten aankomen dan drie jaar terug? Dit komt omdat hét besluit van haar kanselierschap, de grens in september 2015 niet te sluiten, nog niet is verwerkt. Niet in Duitsland, waar men er al drie jaar verdeeld over napraat; niet in Europa, waar de asielruzie tussen lidstaten aansleept.

Aangemoedigd door recente verkiezingswinst voor nationalistisch rechts in Duitsland, Oostenrijk en Italië drijven haar tegenstrevers – Seehofer binnenlands, Orbán Europees – haar in de hoek. Maar Merkel geeft zich niet zomaar gewonnen. Misschien heeft haar pleidooi voor barmhartigheid geen EU-wijde meerderheid, maar haar idee om de binnengrenzen open te houden wel.

Terug naar 2015. De vluchtelingenstroom dat jaar kegelde het EU-asielstelsel omver. De ‘Dublin-regel’ – de lidstaat van binnenkomst zorgt voor opvang en registratie – legt een onredelijke last op ‘Zuid’; ‘frontlijnstaten’ Italië en Griekenland lieten migranten noordwaarts door. ‘Noord’ kon juridisch op zijn strepen staan en ze terugsturen, maar op 5 september 2015 besloot Angela Merkel dit niet te doen. In nood zette ze ‘Dublin’ opzij. Sindsdien kwamen echter geen nieuwe, waterdichte EU-afspraken tot stand; er ontstond een juridisch gat. Het lukte niet de tegenstellingen te overbruggen tussen Zuid (aankomstlanden), Noord (bestemmingslanden) en Oost (asielweigeraars). Nu moet het alsnog.

Hoe kan zo’n deal tussen de drie kampen eruitzien? In fase één, al in september 2015, was het plan: we hebben één buitengrens, dus elk doet mee met asiel. Noord en Zuid overstemden Oost, om verplichte plaatsing van asielzoekers af te dwingen. Maar Oost – Hongarije, Polen, Tsjechië, Slowakije, Roemenië – weigert deze asielquota principieel, onder aanvoering van de steeds assertievere Viktor Orbán. Als EU-wijde verplichting zijn de quota politiek dood.

De Italiaanse verkiezingswinst van Salvini’s Lega, dit voorjaar, bracht fase twee: opstand van Zuid. „Europa laat ons in de steek, wij willen solidariteit.” Maar solidariteit met Zuid komt er voorlopig niet, hoogstens vrijwillig. In de plannen van Tusk en Juncker wordt dit tussen de regels erkend. Oost won bij halsstarrigheid.

Voor ons in Noord is dit niet leuk, want principieel onjuist, maar geen ramp. Pragmatisch bekeken: de Syrische asielzoeker die je in een buitenwijk van Boedapest neerzet, neemt na drie maanden racisme toch de bus naar Stuttgart of Stockholm. Maar voor Zuid is het een nederlaag. Zij blijven opnieuw alleen achter.

Als Oost niet inbindt, moet Zuid slikken. Dat is wat nu gebeurt. Maar het moet worden verhuld en verzacht. Dus zijn de plannen van EU-voorzitters Tusk en Juncker manieren om Italië en Griekenland te helpen. Meer buitengrensbewaking, financiële steun voor asielopvang, samenwerking met landen in Afrika. Ook de ‘ontschepingsplatforms’ van Donald Tusk passen in dit stramien. Migrantenboten terugvaren naar Afrika, om er asielgerechtigde vluchtelingen te scheiden van economische migranten, vermindert de druk op Italië en voorkomt openbare scheldpartijen tussen EU-regeringen, zoals over het door Rome geweigerde schip Aquarius. Maar de Italiaanse regering vindt het nog niet genoeg; premier Conte dreigde de minitop van zondag te boycotten.

Als er geen deal komt, geeft Seehofer de politie in Beieren opdracht migranten tegen te houden, draait zo Merkels 2015-moment terug en velt de Duitse regering. Maar ook kan iets anders gebeuren: een alliantie tussen Salvini’s Zuid en Orban’s Oost. Hun cynische redenering: als we alle migranten weren, vluchtelingen incluis, is interne EU-solidariteit overbodig. Dan wint de lijn-Trump. Ook dat weet Merkel.